พญ. ศรีสุภา เลาห์ภากรณ์
มะเร็งวิทยานรีเวช สูติศาสตร์และนรีเวชวิทยา ผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช
เนื้องอกรังไข่ อาการเป็นอย่างไร จำแนกได้ได้ทั้งหมดกี่ประเภท
December 11 / 2024
เนื้องอกรังไข่
พญ. ศรีสุภา เลาห์ภากรณ์
สูติ - นรีเวช ผู้เชี่ยวชาญมะเร็งวิทยานรีเวช
และการผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช
รังไข่ คือ อวัยวะสืบพันธุ์เพศหญิง ขนาดประมาณ 2-3 เซนติเมตร อยู่ด้านข้างปีกมดลูกขวาและซ้าย ทำหน้าที่หลักสองอย่างคือ การผลิตไข่ ซึ่งจะตกมาผสมกับน้ำเชื้อฝ่ายชายกลายเป็นตัวอ่อน ไปฝังตัวที่โพรงมดลูกเกิดการตั้งครรภ์ หน้าที่อย่างที่สองคือการสร้างฮอร์โมนเพศหญิง คือเอสโตรเจนกับโปรเจสเตอโรน
พยาธิวิทยาและการแบ่งประเภทของเนื้องอกรังไข่
รังไข่นั้นพัฒนามาจากเซลล์ตั้งต้นสามชนิดคือ เซลล์เยื่อบุช่องว่างในตัวอ่อนทารกเพศหญิงระยะแรก (coelomic epithelium), primordial germ cells ซึ่งย้ายมาจาก yolk sac และ mesenchyme ที่บริเวณ genital ridge ดังนั้นจึงสามารถจำแนกเนื้องอกรังไข่ออกตาม histogenesis เป็น 5 กลุ่มใหญ่ๆ ดังนี้
- ต้นกำเนิดมาจากเซลล์เยื่อบุ coelomic epithelium หรือเรียกว่า เนื้องอกรังไข่ชนิดเยื่อบุผิว (epithelial tumors) พบบ่อยที่สุดของมะเร็งรังไข่ ประมาณ 90-95%
- ต้นกำเนิดมาจาก germ cells (รายละเอียดจะได้กล่าวต่อไป)
- ต้นกำเนิดมาจาก specialized gonadal stroma หรือที่เรียกว่า sex-cord stromal tumors
- ต้นกำเนิดมาจาก nonspecific mesenchyme เช่น fibroma, hemangioma, leiomyoma, lipoma, lymphoma, sarcoma
- มะเร็งที่แพร่กระจายมาจากอวัยวะอื่นๆ เช่น ทางเดินอาหาร (krukenberg), เต้านม, เยื่อบุโพรงมดลูก, lymphoma
เนื้องอกของรังไข่ชนิดที่พบบ่อยที่สุด คือ ชนิดเยื่อบุผิว (epithelial tumors) ซึ่งพบร้อยละ 60-65 ของเนื้องอกรังไข่ทั้งหมด และประมาณร้อยละ 90 ของเนื้องอกของรังไข่ที่เป็นมะเร็ง ส่วน germ cell tumors พบประมาณร้อยละ 30 ของเนื้องอกรังไข่ทั้งหมด ส่วนใหญ่เป็น mature cystic teratoma (dermoid cysts) แม้ว่า germ cell tumors จะพบเพียงร้อยละ 1-3 ของเนื้องอกรังไข่ที่เป็นมะเร็งทั้งหมด แต่คิดเป็นร้อยละ 60 ของมะเร็งรังไข่ของสตรีวัยเด็กและวัยรุ่น ส่วน sex-cord stromal tumors พบเป็นร้อยละ 8 ของเนื้องอกรังไข่ทั้งหมด
เนื้องอกรังไข่ชนิด germ cell tumors
ประมาณร้อยละ 30 ของเนื้องอกรังไข่ทั้งหมดมีต้นกำเนิดมาจาก germ cells อย่างไรก็ตามเมื่อพิจารณาเฉพาะมะเร็งรังไข่พบว่าต่ำกว่าร้อยละ 5 ที่เป็นชนิดนี้ อย่างไรก็ตามในสตรีอายุน้อยกว่า 20 ปี germ cell tumors เป็นเนื้องอกชนิดนี้พบบ่อยที่สุด องค์การอนามัยโลกแบ่งเนื้องอกชนิดนี้ออกเป็น
- Teratoma (immature, mature and monodermal)
- Dysgerminoma
- Yolk sac tumor (endodermal sinus tumor)
- Embryonal carcinoma
- Polyembryoma
- Choriocarcinoma
- Mixed germ-cell tumors
Teratoma, Mature Teratoma หรือ Dermoid cyst
เป็นเนื้องอกที่ประกอบขึ้นจากเนื้อเยื่อที่มาจากตัวอ่อน โดย mature cystic teratoma เป็นชนิดของ germ cell tumors ที่พบบ่อยที่สุดและ benign ส่วนใหญ่เป็นข้างเดียว แต่ร้อยละ 15-20 เป็นสองข้าง เนื้องอกรังไข่ชนิดนี้เป็นเหตุที่ทำา ใหรังไข่บิดขั้วได้บ่อยที่สุด อาจพบขนและฟันได้ภายในก้อน ซึ่งมองเห็นได้จากภาพถ่ายทางรังสีของช่องท้อง พบการกลายไปเป็นมะเร็ง (malignant transformation) ได้ถึงร้อยละ 2 โดยกลายไปเป็นเซลล์มะเร็งชนิดสแควมัส บ่อยที่สุด ส่วนมะเร็งชนิดที่มีเซลล์เนื้อเยื่อของไธรอยด์เด่น เรียกว่า struma ovarii เนื้องอก carcinoidtumors ที่รังไข่แบบปฐมภูมิยังจัดอยู่ในกลุ่มของ monodermal teratoma ที่แปรปรวนไปและมักมีพยากรณ์โรคที่ดีแต่เนื้องอก carcinoid tumors ที่รังไข่แบบทุติยภูมิมักแพร่กระจายมาจากทางเดินอาหารและมีพยากรณ์โรคที่แย่เนื้องอกรังไข่ชนิด mature cystic teratoma หรือ เดอมอย(dermoid cyst) เป็นเนื้องอกรังไข่กลุ่ม germ cell เป็นเนื้องอกรังไข่ที่พบได้บ่อยที่สุด โดยพบได้ประมาณร้อยละ 10-15 ของเนื้องอกรังไข่ทั้งหมด และเป็นเนื้องอกที่พบบ่อยที่สุดถึงร้อยละ 70 ในสตรีที่อายุน้อยกว่า 20 ปี และพบได้ 20% ในสตรีวัยหลังหมดประจำเดือน ส่วนใหญ่ของก้อนจะประกอบด้วยเนื้อเยื่อของชั้น ectoderm, mesoderm และ/หรือ endoderm ดังนั้น ส่วนประกอบของก้อนจึงพบว่ามีถุงน้ำหลายอัน มีเส้นผม ไขมันที่ข้นและเหนียว บางครั้งมีฟัน กระดูกแข็ง และกระดูกอ่อนร่วมด้วยสาเหตุเชื่อว่าเกิดจากการแบ่งตัวผิดปกติของ germ cell ในระยะไมโอซิส II (meiosis II) หรือจาก premeioticcell ระยะไมโอซิส I (meiosis I) ล้มเหลว กล่าวให้เข้าใจง่ายคือเซลล์ต้นกำเนิดสืบพันธ์มีการแบ่งตัวผิดปกติ
ลักษณะก้อนพบทั้ง 2 ข้างประมาณร้อยละ 10-15 ขนาดก้อนส่วนมากเส้นผ่านศูนย์กลางไม่เกิน 15 ซม. ลักษณะเป็นก้อนกลมผิวเรียบ เป็นมัน เปลือกหุ้มเนื้องอกชนิดนี้มักหนา บุด้วยเซลล์ squamous ใต้เยื่อบุมีส่วนประกอบของผิวหนัง เช่น ต่อมไขมัน ต่อมเหงื่อ ถ้าผ่าก้อนเนื้อจะพบไขมันข้น เหนียวสีเหลืองและมีเส้นผมอยู่ด้วย อาจพบฟันหรือกระดูกอยู่ภายใน
อาการที่พบบ่อยของเนื้องอกรังไข่
- อาการอาจเกิดจากก้อนโตกดเบียดอุ้งเชิงกรานหรืออวัยวะข้างเคียง เช่น ปัสสาวะบ่อยขึ้น ท้องผูก หรือถ่วงท้องน้อย
- อาการปวดท้องเฉียบพลัน เนื่องจากภาวะแทรกซ้อนที่เกิดกับก้อนเนื้องอก เช่น การบิดขั้ว การแตกของก้อน และการติดเชื้อ
- มีเลือดออกผิดปกติจากโพรงมดลูก พบได้ร้อยละ 15 อาจเกิดร่วมโดยไม่ทราบสาเหตุ
- อาการอื่นๆ เช่น เบื่ออาหาร อืดแน่นท้อง
- ไม่มีอาการผิดปกติใดๆ พบได้เป็นส่วนใหญ่ อาจตรวจพบก้อนจากการตรวจภายในหรือจากการตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงของอุ้งเชิงกราน
ภาวะแทรกซ้อนของเนื้องอกรังไข่
การตรวจร่างกายจะพบก้อนที่ท้องน้อย และ/หรือตรวจพบก้อนที่ปีกมดลูกจากการตรวจภายใน ลักษณะก้อนจะเป็นก้อนถุงน้ำ ตึงแข็งผิวเรียบ จับ เคลื่อนไหวได้ก้อนอาจจะพลิกมาอยู่ทางด้านหน้าของ broad ligament ดันมดลูกไปทางด้านหลัง ภาวะแทรกซ้อนของ dermoid cyst ที่พบได้ ได้แก่
- การบิดขั้ว (torsion) เป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบมากที่สุด คือ พบประมาณร้อยละ 16 ของเนื้องอก มักพบในเนื้องอกขนาดเล็กหรือปานกลางมากกว่าเนื้องอกที่มีขนาดใหญ่ เมื่อมีการบิดขั้วในระยะแรก จะทำให้เกิดเลือดดำ คั่งและเนื้อเยื่อในก้อนเนื้องอกบวมเป็นเหตุให้มีอาการปวด หากการบิดนั้นยังคงอยู่ต่อไปจะทำให้เลือดในหลอดเลือดแดงหยุดไหลเกิดการขาดเลือด อาการปวดอาจจะไม่มากถึงรุนแรงมาก นอกจากนั้นผู้ป่วยมักมีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ชีพจรเต้นเร็ว มีไข้ กดเจ็บบริเวณท้องน้อยส่วนล่างร่วมกับ guarding, rigidity ตรวจภายในพบก้อนที่ปีกมดลูกและกดเจ็บ ภาวะนี้จัดเป็นภาวะฉุกเฉินต้องได้รับการผ่าตัดอย่างรีบด่วนเนื่องจากก้อนเนื้องอกอาจแตกและเป็นอันตรายถึงชีวิตได้
- การแตกของก้อนเนื้องอก (rupture) การแตกหรือรั่วของ dermoid cyst พบได้น้อยคือประมาณร้อยละ 1 พบบ่อยขึ้นในขณะตั้งครรภ์ถ้าก้อนเนื้องอกแตกของเหลวในเนื้องอก เช่น cholesterol-laden debris จะทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบมาก มี granulomatous reaction และเกิดพังผืดแน่นหนาตามมา อาการที่พบได้แก่ ปวดท้อง บางรายมีอาการซีด หากมีเลือดออกในช่องท้องร่วมด้วยโดยทั่วไปต้องทำการผ่าตัดอย่างรีบด่วน เพื่อล้างเอาของเหลวจากเนื้องอกออกให้มากที่สุด
- การติดเชื้อ (infection) พบได้น้อยประมาณร้อยละ 1อาการที่พบได้แก่ มีอาการไข้ร่วมกับปวดท้องน้อยร่วมกับตรวจพบก้อนในอุ้งเชิงกราน เชื้อที่พบส่วนใหญ่เป็นเชื้อแบคทีเรียพวก coliform ส่วนเชื้ออื่นๆ ที่อาจพบได้คือ Salmonella เป็นต้น
- การกลายเป็นมะเร็งพบได้ไม่บ่อยนักประมาณร้อยละ 1-23 ของ dermoid cyst และ ร้อยละ 80 ของก้อนที่กลายเป็นมะเร็งนี้เป็นชนิดเซลล์ squamous แต่อาจพบเซลล์มะเร็งประเภทอื่นได้ เช่น sarcoma หรือ malignant melanoma ได้
การรักษาเนื้องอกรังไข่
- เนื้องอกรังไข่รักษาโดยการผ่าตัดเนื้องอกรังไข่ เพื่อได้ชิ้นเนื้อวินิจฉัย และหลีกเลี่ยงภาวะแทรกซ้อน เช่น ก้อนแตก หรือบิดขั้ว
- พิจารณาผ่าตัดเลาะเอาเฉพาะส่วนเนื้องอกออก (cystectomy) ถ้าไม่มีภาวะแทรกซ้อน ในกรณีอายุน้อยหรือต้องการมีลูกในอนาคต
- พิจารณาตัดรังไข่ออกกรณีสงสัยมะเร็ง หรือก้อนมีภาวะแทรกซ้อน
" ตรวจให้รู้ก่อนสาย ไม่มีอาการใดๆ ไม่ใช่ว่าไม่มีโรค " เพราะหากถุงน้ำมีขนาดใหญ่ขึ้นจะส่งผลให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงถึงขั้นต้องถูกตัดรังไข่ได้
แก้ไขล่าสุด 15/12/63
ข้อมูลโดย
แผนที่ Google Maps
โรงพยาบาลรามคำแหง
436 ถ. รามคำแหง แขวงหัวหมาก เขตบางกะปิ กรุงเทพฯ 10240
1512, 02-743-9999
แฟกซ์ 0 2374 0804
support@ram-hosp.co.th
