นพ. วทัญญู ปรัชญานนท์
ประสาทศัลยศาสตร์
โรคน้ำคั่งในโพรงสมอง หรือภาวะโพรงสมองคั่งน้ำ คืออะไร
November 04 / 2024
อะไรคือโพรงสมอง? อะไรคือน้ำไขสันหลัง?
สมองของคนเราไม่ใช่เป็นแค่ก้อนเนื้อก้อนไขมันตัน ๆ สักก้อน หากแต่มันจะมีโพรงอยู่ตรงกลาง เราเรียกมันว่า "โพรงสมอง" ส่วนน้ำไขสันหลัง หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า Cerebrospinal fluid ก็คือน้ำที่สร้างขึ้นในโพรงสมอง แล้วไหลเวียนหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลังของเรา อยู่ทั้งในโพรงสมองและห่อหุ้มทั้งสมองและไขสันหลังของเราไว้
น้ำไขสันหลัง
น้ำไขสันหลังยังมีหน้าที่หลักคือ
- นำอาหารไปเลี้ยงสมอง และรับเอาของเสียจากสมองไปทิ้ง
- เป็นฉนวนลดแรงกระแทกต่อสมอง ที่อาจเกิดขึ้นเวลาที่หัวหรือหลังของเรากระทบกระแทก
- ร่างกายยังสร้างน้ำไขสันหลังขึ้นจากการสกัดเลือดในหลอดเลือดแดงชนิดพิเศษภายในโพรงสมอง และไหลเวียนตามโพรงต่าง ๆ ในสมอง ก่อนไหลออกมาอยู่ใต้เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง จากนั้นก็จะดูดซึมกลับเข้าหลอดเลือดดำใหญ่ที่ผิวสมอง
ร่างกายจะสร้างน้ำไขสันหลังขึ้นวันละประมาณ 500 ซีซี แต่ความจุของโพรงสมองของคนทั่วไปมีแค่ราว 70-80 ซีซี ร่วมกับช่องใต้เยื่อหุ้มสมองลำไขสันหลังอีก รวมๆ กันก็มีที่ให้น้ำไขสันหลังอยู่ได้ไม่เกิน 150-200 ซีซี เป็นอย่างมาก
ผลเสียเมื่อร่างกายสร้างน้ำไขสันหลังมาก
การสร้างและการดูดซึมกลับของน้ำไขสันหลังต้องอยู่ในสมดุล เพราะฉะนั้น หากมีอะไรเป็นสาเหตุให้มีการสร้างน้ำไขสันหลังมากขึ้นกว่าปกติมากๆ จนดูดซึมกลับไม่ทัน หรือการดูดซึมกลับมีประสิทธิภาพลดน้อยลง หรือแม้แต่การไหลเวียนของน้ำไขสันหลังจากในโพรงสมองไปยังใต้เยื่อหุ้มสมองและผิวสมอง ล้วนแล้วแต่ทำให้เกิดน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมองได้ทั้งสิ้น
โรคหรือภาวะผิดปกติที่พบบ่อยที่ทำให้เกิดน้ำคั่งในโพรงสมอง
ภาวะความผิดปรกติจากน้ำไขสันหลังในโพรงสมองมีหลากหลายสาเหตุ เช่น
- เนื้องอกของหลอดเลือดส่วนที่ทำหน้าที่สร้างน้ำไขสันหลัง ทำให้น้ำไขสันหลังผลิตออกมามากกว่าปกติ
- เนื้องอกในโพรงสมอง หรือเนื้อสมองที่ไปเบียด ทำให้น้ำไขสันหลังไหลเวียนได้ไม่ดี
- โพรงสมองตีบตัน ทั้งจากการตีบตันแต่กำเนิดหรือมีซีสต์ มีพยาธิ มีก้อนเลือดหรือก้อนเนื้อไปอุดตันตามโพรงสมองและเส้นทางไหลเวียนของน้ำไขสันหลัง
- กรณีเด็กเล็ก ถ้าเกิดในเด็กที่กระหม่อมยังไม่ปิดหรือตะเข็บกะโหลกยังไม่สมานสนิท กะโหลกก็ยังจะพอขยายได้ แต่นานเข้าจะทำให้เนื้อสมองบางลง ๆ หัวจะโตขึ้น ๆ กลายเป็นเด็กหัวบาตรหรือหัวแตงโม
- กรณีเกิดกับเด็กโต วัยรุ่นหรือผู้ใหญ่ กระหม่อมปิดแล้ว ตะเข็บกะโหลกก็สมานสนิทแล้วกะโหลกขยายไม่ได้อีก ก็จะมีอาการปวดหัว ชัก หมดสติและเสียชีวิตได้ เพราะความดันในกะโหลกศีรษะหรือความดันของน้ำไขสันหลังที่เพิ่มสูงขึ้นจากการคั่งของน้ำไขสันหลังนั่นเอง ซึ่งต้องการการรักษาช่วยเหลือให้ทันท่วงที
ภาวะน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมองที่เกิดในผู้สูงอายุ
ภาวะน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมองในผู้สูงอายุ อาจจะเรียกได้ว่าเป็นการคั่งของน้ำไขสันหลังแบบค่อยเป็นค่อยไป จะเรียกว่าแบบเรื้อรังก็ได้ กล่าวคือเกิดจากการไหลเวียนของน้ำไขสันหลังที่เลวลง ไม่ถึงกับอุดตัน แต่ไหลได้ไม่คล่องเหมือนเดิม ร่วมกับตัวกรองน้ำไขสันหลังที่กลับเข้าสู่หลอดเลือดดำตรงผิวสมองทำงานได้ไม่ดีเหมือนเดิม อาจจะเพราะใช้งานมานาน มีตะกรันตะกอนมาอุดตัน หรืออะไรก็ตามแต่
แม้การสร้างน้ำไขสันหลังจะไม่เปลี่ยนไปสักเท่าไหร่ แต่ก็สามารถทำให้น้ำไขสันหลังคั่งค้างสะสมอยู่ในโพรงสมองได้ วันละเล็กวันละน้อย จะว่าไปอาจจะคั่งค้างเพียงแค่วันละไม่ถึงซีซีด้วยซ้ำไป แต่นานเข้า ๆ เป็นปี เป็นหลายๆ ปี มันก็คั่งจนทำให้โพรงสมองขยายโตขึ้นที่ละน้อยจนเบียดเนื้อสมองได้ในที่สุด จึงทำให้ร่างกายทนการเปลี่ยนแปลงที่ค่อยเป็นค่อยไปนี้ได้นานกว่าการคั่งของน้ำไขสันหลังในกรณีอื่นๆ
แม้การสร้างน้ำไขสันหลังจะไม่เปลี่ยนไปสักเท่าไหร่ แต่ก็ทำให้น้ำไขสันหลังคั่งค้างสะสมอยู่ในโพรงสมองได้ วันละเล็กวันละน้อย นานวันเข้ากลายเป็นหลายปี มันก็คั่งจนโพรงสมองขยายโตขึ้นจนเบียดเนื้อสมองได้ในที่สุด
อาการของโรคน้ำคั่งในโพรงสมอง
เมื่อถึงจุดหนึ่งอาการผิดปกติก็ย่อมปรากฏให้เห็น เปล่าเลย อาการของภาวะน้ำคั่งในโพรงสมองที่สำคัญไม่ใช่ปวดหัว แต่เป็นการทำงานของสมองที่เปลี่ยนไป มีลักษณะเด่นของอาการ 3 อย่าง
- ความจำเสื่อม หรือแย่ลง
- การเดินที่ผิดปกติ เดินลำบาก หรือเดินไม่ได้ดี ล้มบ่อย มีอาการเกร็ง อาการสั่นของแขนขา คล้ายคลึงกับคนเป็นโรคพาร์กินสัน
- กลั้นปัสสาวะไม่อยู่คล้ายคนที่ต่อมลูกหมากโต แต่นี่เป็นอาการสำคัญที่ทำให้แยกออกจากโรคพาร์กินสันได้
ก็เพราะการที่มันมีอาการคล้ายโรคอื่นๆ หลายอย่างแบบนี้นี่เอง ที่ทำให้บางครั้งภาวะน้ำคั่งในโพรงสมองถูกละเลย ถูกมองข้ามไป
.
การวินิจฉัยโรคน้ำคั่งในโพรงสมอง
การวินิจฉัยโรคน้ำคั่งในโพรงสมองทำได้ไม่ยาก เช่น
- การใช้เครื่องตรวจสมองด้วยสัญญาณแม่เหล็ก (MRI brain scan)
- ตรวจดูขนาดของโพรงสมอง
- ตรวจวัดการไหลเวียนของน้ำไขสันหลัง
- การวัดความเร็วการไหลของน้ำไขสันหลังในโพรงสมอง
- การเจาะไขสันหลังเพื่อวัดความดันน้ำไขสันหลังโดยตรง ซึ่งยืนยันการวินิจฉัยที่แน่นอน แพทย์จะเริ่มเอาน้ำไขสันหลังออกมาตรวจและลองระบายน้ำไขสันหลังทิ้งสัก 40-80 ซีซี
หากความดันน้ำไขสันหลังสูงกว่าปกติและเมื่อระบายน้ำไขสันหลังออกเสียบ้าง อาการต่าง ๆ ก็ดีขึ้น เช่น เดินดีขึ้น ไม่เซไม่ล้มง่าย สั่นน้อยลง เกร็งน้อยลง อย่างนี้ก็เชื่อขนมกินได้เลยว่าเกิดภาวะน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมองแล้วแน่นอน
การรักษาโรคน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมอง
การรักษาสมัยนี้ไม่ยากเลย เพียงแค่
- เปลี่ยนทางเดินของน้ำไขสันหลังจากที่มันจะต้องไปดูดซึมกลับที่ผิวสมองเพียงที่เดียว ให้ไปดูดซึมกลับโดยเยื่อบุช่องท้องอีกแรงหนึ่งเท่านี้ก็เรียบร้อย
- หลังการรักษาอย่างถูกต้อง คนไข้สามารถกลับมาใช้ชีวิตที่เป็นปกติได้อีกนาน
- หลายรายที่เคยได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคพาร์กินสัน สามารถลดยาที่กินลงได้มาก และมีอีกจำนวนหนึ่งที่อาจจะหยุดยาไปได้เลย
ต้องเข้าใจไว้ด้วยว่าภาวะนี้คือภาวะที่เกิดขึ้นตามสัจธรรมแห่งสังขารที่เป็นอนิจจัง เพียงแต่ทำอย่างไรจะช่วยให้ผู้สูงวัยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น มีความสุขกับลูกหลานเป็นกำลังใจ เป็นที่เคารพให้ลูกหลาน ดูแลท่านให้สมกับที่ท่านได้เลี้ยงดูเรามา มีบุญคุณกับเราอย่างชนิดที่ไม่สามารถทดแทนได้หมด ไม่ว่าจะเกิดอีกกี่ชาติก็ตามที่สำคัญ สักวันหนึ่งเมื่อเราสูงวัย เราก็มิอาจหนีสัจธรรมนี้ไปได้เช่นกัน
ภาวะโรคน้ำไขสันหลังคั่งในโพรงสมอง หากได้รับการรักษาที่ถูกต้อง คนไข้จะสามารถกลับมาใช้ชีวิตที่เป็นปกติได้อีกนาน
แก้ไข
31/03/2565
ข้อมูลโดย
แผนที่ Google Maps
โรงพยาบาลรามคำแหง
436 ถ. รามคำแหง แขวงหัวหมาก เขตบางกะปิ กรุงเทพฯ 10240
1512, 02-743-9999
แฟกซ์ 0 2374 0804
support@ram-hosp.co.th
