ทพญ. สุปราณี วิเชียรเนตร
ทันตกรรมบดเคี้ยว
เคี้ยวแล้วปวด กรามค้างและมีเสียง เสี่ยงข้อต่อขากรรไกรผิดปกติ
December 21 / 2024
เคี้ยวแล้วปวด กรามค้างและมีเสียง เสี่ยงข้อต่อขากรรไกรผิดปกติ T.M.D.
ท่านเคยมีอาการดังต่อไปนี้อย่างน้อยหนึ่งครั้งต่อสัปดาห์หรือไม่
- รู้สึกติดขัดเวลาอ้าปากไม่สามารถอ้าปากได้เต็มที่
- มีอาการปวดบริเวณใบหน้า หรือข้อต่อขากรรไกรขณะอ้าปากกว้าง หาวหรือขณะเคี้ยวอาหาร
- รู้สึกมีเสียง “คลิก” หรือ “เป๊าะ” ที่บริเวณข้อต่อขากรรไกร ขณะอ้าปากหรือหุบปากเคี้ยวอาหาร
- เคยมีขากรรไกรค้าง แต่เมื่อขยับคางซ้ายขวาก็สามารถหุบลงได้เอง
- มีอาการปวดขมับ
ถ้าท่านเคยมีอาการข้อใดข้อหนึ่งแสดงว่าท่านอาจเริ่มมีความผิดปกติบริเวณกล้ามเนื้อที่ใช้ในการบดเคี้ยวหรือข้อต่อขากรรไกรผิดปรกติ ซึ่งเรารวมเรียกว่า ระบบการบดเคี้ยว กลุ่มอาการนี้เรียกรวมย่อว่า T.M.D
ภาวะผิดปรกติบริเวณระบบการบดเคี้ยว
Temporomandibular Disorders (T.M.D) คือกลุ่มความผิดปรกติซึ่งเกิดบริเวณระบบบดเคี้ยวทั้งส่วนกระดูก เอ็น ข้อและกล้ามเนื้อที่ใช้ทำหน้าที่บดเคี้ยว ผู้ป่วยจะรู้สึกเจ็บบริเวณใบหน้าและช่องปาก ส่วนอาการที่คล้ายคลึงกับ TMD แต่ไม่ได้มีสาเหตุมาจากระบบกระดูก เอ็น ข้อ และกล้ามเนื้อโดยตรง จะไม่จัดว่าเป็น TMD อย่างแท้จริง เพราะอาจมีสาเหตุอื่น ได้แก่ การเกิดโรคฟันและอวัยวะปริทันต์ กระดูกหัก โรคทางช่องหู โรคติดเชื้อ เนื้องอกชนิดต่าง ๆ โรคไหลเวียนโลหิต โรคของระบบประสาท เป็นต้น บางครั้งผู้ป่วยอาจมีอาการของ TMD ร่วมกับความผิดปกติของระบบอื่นๆ ได้พร้อมกัน
สาเหตุของของภาวะผิดปรกติบริเวณระบบบดเคี้ยว
มีปัจจัยต่างๆ ที่ลดความสามารถในการปรับตัวของระบบการบดเคี้ยวและทำให้เกิดกลุ่มอาการ TMD ได้ คือ
- ภยันตราย คือ มีแรงมากระทำต่อระบบการบดเคี้ยวมากกว่าแรงที่เกิดจากการทำงานปกติ เช่น จากอุบัติเหตุต่างๆ ได้แก่ หกล้ม รถชน อุบัติเหตุทางกีฬา เช่น โดนลูกบอลกระแทกหรือชนกัน การถูกทำร้าย เช่น ถูกตบ ถูกตีบริเวณขากรรไกร หรืออีกรูปแบบหนึ่ง เกิดจากการที่ขากรรไกรถูกใช้งานมากเกินไปอย่างกระทันหัน เช่น กัดของแข็งโดยไม่ได้คาดคิดมาก่อน เช่น เม็ดกรวดในข้าว การอ้าปากนานๆ จากการทำฟัน นอกจากนี้อาจเกิดการคนที่ชอบนอนกัดฟันเป็นระยะเวลานานๆ
- ลักษณะโครงสร้างของกระดูกขากรรไกร ซึ่งเป็นผลจากพันธุกรรม หรือการเจริญเติบโตหรือเป็นผลกระทบจากการรักษาในอดีต เช่น การจัดฟันที่ไม่ถูกต้อง
- ปัจจัยทางจิตสังคม หมายถึง สภาวะหรือสถานภาพที่ส่งผลกระทบต่อความสามารถในการปรับตัวของแต่ละคน ซึ่งไม่สามารถแก้ปัญหาต่างๆ ในชีวิตได้ จากการศึกษาพบว่า ผู้ป่วย TMD มักจะมีลักษณะวิตกกังวล (anxiety) และความซึมเศร้า (depression) มากกว่าในคนทั่วไป อาจเป็นได้ว่าเกิดจากความเครียด ทำให้กล้ามเนื้อตึงมีอาการเจ็บปวดได้
- ปัจจัยทางระบบ โรคทางระบบหลายๆ โรคที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ ระบบต่อมไร้ท่อ เนื้องอก โรคข้อ ความดันและการหล่อลื่นของข้อต่อผิดปกติ ระบบประสาท ระบบหลอดเลือด อาจต้องปรึกษาแพทย์ร่วมด้วย
อาการของความผิดปรกติบริเวณระบบบดเคี้ยว
อาการของความผิดปรกติบริเวณระบบบดเคี้ยวพบได้ในคนทุกเพศวัย ทว่าในเด็กจะเกิดค่อนข้างน้อยและไม่รุนแรง แน่นอนว่ายิ่งอายุมาก ก็ยิ่งมีโอกาสเกิดความผิดปรกติดังกล่าว อย่างไรก็ตาม ระดับความรุนแรงของอาการมักไม่ค่อยแตกต่าง ทว่าเมื่อปวดจะส่งผลถึงรูปร่างของอวัยวะในระบบบดเคี้ยวมาก โดยเฉพาะบริเวณขากรรไกรยิ่งพบมากในผู้ป่วยซึ่งเป็นผู้หญิงอายุราว 20-40 ปีเนื่องจากผู้หญิงขอเข้ารับการรักษามากกว่าผู้ชายในอัตราส่วน 3:1 ถึง 9:1 อาจเป็นเพราะว่าผู้หญิงเอาใจใส่สุขภาพของตนเองมากกว่าผู้ชาย
อาการที่พบได้บ่อย มีดังนี้
1. ความเจ็บปวดและการกดเจ็บบริเวณกล้ามเนื้อใบหน้าและข้อต่อขากรรไกร
เป็นอาการที่พบมากที่สุดในผู้ป่วย TMD และเป็นสิ่งที่ทำให้ผู้ป่วยต้องมาพบแพทย์หรือทันตแพทย์ บริเวณที่มักมีอาการปวด ได้แก่ บริเวณ หน้า หู กราม ขมับ อาการปวดมักเพิ่มขึ้นขณะเคี้ยว หาว การพูดหรืออื่นๆเมื่อกดที่บริเวณนั้นๆ จะเกิดอาการเจ็บปวดมากขึ้น ลักษณะการปวดกล้ามเนื้อใบหน้า มักจะมีลักษณะแผ่กระจายต่อเนื่องปวดตื้อๆตึงหรือเหมือนถูกบีบ สาเหตุของการปวดหรือเมื่อยล้านี้เกิดจากการขาดเลือดและมีการหดตัวของหลอดเลือด ส่วนอาการปวดที่ข้อต่อจะมีลักษณะปวดจี๊ดๆ และรุนแรงที่มักเกิดอาการร่วมกับการเคลื่อนที่ของขากรรไกรเมื่อขากรรไกรพักอาการปวดจะหายอย่างรวดเร็ว
2. เสียงที่ข้อต่อขากรรไกร
มักเกิดขณะอ้าปาก หุบปาก เยื้องคางหรือยื่นคาง อาจตรวจพบเสียง “คลิก” ขณะมีการเคลื่อนที่ของขากรรไกร บางครั้งอาจดังมากเป็นเสียง “เป๊าะ” เหมือนหักไม้ เสียงนี้อาจเกิดจากรูปร่างของปุ่มกระดูกหรือหัวข้อต่อผิดปกติหรือขรุขระ ในกรณีที่มีเสียงดังอย่างเดียว แต่ไม่มีอาการปวดก็ยังไม่ถึงต้องรับการรักษา ส่วนในกลุ่มสูงอายุ จะมีเสียงดังผิดปกติ โดยเป็นเสียงดังกรอบแกรบ หรือเสียงครูด คล้ายเสียงลากไม้ไปตามพื้นกรวด มักเกิดจากการเสื่อมสภาพของข้อต่อขากรรไกร มีการทำลายของเนื้อเยื่อ และเอ็นยึดภายใน และผิวกระดูกอ่อนภายในมีความขรุขระ
3. การเบี่ยงเบนของแนวการเคลื่อนที่ของขากรรไกร
ลักษณะแนวการอ้าปากและหุบปากของคนปกติเป็นแบบ ภาพที่ 2A คือเป็นแนวเส้นตรง ส่วนในผู้ป่วย TMD อาจมีอาการเบี่ยงเบนของการอ้าปากได้เป็น 3 ลักษณะ คือ
- แบบตัว S เวลาอ้าปากจะเฉไปจากแนวตรงและเมื่อหุบปาก ก็จะเบี่ยงกลับมาที่แนวเส้นเดิม
- แบบแบนไปด้านข้าง คือเวลาอ้าปากจะเบี่ยงเบนออกไปจากแนวตรงไปทางด้านข้าง ขณะอ้าปากสุดก็จะไม่เบนกลับมาแนวเดิม และเมื่อหุบปากจะได้แนวขนานกับเวลาอ้าปาก
- แบบกระตุก เป็นลักษณะของการอ้าปากที่ไม่ราบเรียบและต่อเนื่อง มักพบในกรณีผู้ป่วยที่มีความเจ็บปวดของกล้ามเนื้อ
การดูแลตนเอง เมื่อมีปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อข้อต่อขากรรไกร
ผู้ที่มีนิสัยนอนกัดฟันหรือมีปัญหาเทมโพโรแมนดิบิวล่าร์ดิสออเดอร์ อาจจะมีอาการปวดบริเวณหน้า หูหรือข้อต่อขากรรไกร หรือกล้ามเนื้อบดเคี้ยว บริเวณแก้ม ขมับได้ดังนี้ท่านควรจะทราบวิธีดูแลตนเองเพื่อบรรเทาอาการที่เป็นอยู่ให้ลดลงได้ ดังนี้
1. เลือกรับประทานอาหารอ่อนและนิ่ม
หลีกเลี่ยงอาหารเหนียวและแข็ง เช่น ถั่วทอด กระยาสารท ปลาหมึกแห้ง หมากฝรั่ง ลูกอม รวมทั้งหลีกเลี่ยงการกัดผลไม้ทั้งผล เช่น ฝรั่ง แอปเปิล ควรรับประทานอาหารชิ้นเล็กๆ หรือทานข้าวต้ม, โจ๊ก
2. เคี้ยวอาหารให้ได้ทั้งสองข้าง
พยายามฝึกเคี้ยวอาหารทั้ง 2 ข้าง อาจเคี้ยวอาหารพร้อมๆกัน หรือสลับกับเคี้ยวไปมา ไม่ควรใช้ฟันข้างใดข้างหนึ่งเคี้ยวอาหารเป็นประจำ ควรใช้ฟันหลังเคี้ยวอาหารไม่ควรยื่นคางออกมาเคี้ยว หรือใช้ฟันหน้าเคี้ยวอาหาร
3. ประคบความร้อนตรงบริเวณกล้ามเนื้อหรือข้อต่อขากรรไกรที่ปวด
เบื้องต้นใช้ผ้าขนหนูเล็กชุบน้ำนำเข้าเครื่องไมโครเวฟประมาณ 1 นาที หรือจนกว่าผ้าจะอุ่น และเพื่อให้เกิดความร้อนได้นานขึ้น ควรใช้ความร้อนแบบชื้น ก่อนประคบครั้งละ 10-20 นาที โดยทำวันละ 3-4 ครั้ง บางคนอาจรู้สึกดีขึ้นหากใช้ประคบร้อนสลับเย็นก็ได้ การประคบนี้จะช่วยให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย ลดการใช้ยาแก้ปวดได้
4. หลีกเลี่ยงนิสัยต่างๆ ที่จะทำให้เกิดแรงที่ข้อต่อขากรรไกร
เช่น การกัดเน้นฟัน การนอนกัดฟัน การกัดแก้มหรือริมฝีปากเล่น การนั่งเท้าคาง การรับโทรศัพท์โดยใช้ไหล่หนีบหู สิ่งเหล่านี้มักเกิดขึ้นเวลาที่เราไม่รู้ตัว ดังนั้นลองสังเกตตนเวลาทำงานหรือออกกำลังกายว่ามีนิสัยดังกล่าวหรือไม่ หากมีให้หลีกเลี่ยง ส่วนการนอนกัดฟันอาจเลี่ยงได้ยาก ควรปรึกษาทันตแพทย์
5. รู้จักวางตำแหน่งขากรรไกรล่างให้ถูกต้อง
ตำแหน่งของขากรรไกรล่างที่เหมาะสมและสบายเป็นตำแหน่งที่ลิ้นยกตัวขึ้นไปอยู่หลังฟันหน้าบน ฟันต้องไม่สบกัน กล้ามเนื้อขากรรไกรผ่อนคลาย ดังนี้ในระหว่างวัน ลองสังเกตว่าขากรรไกรล่างของตนวางตัวในตำแหน่งที่ถูกต้องหรือไม่
6. นอนหลับให้เพียงพอ
นอนหลับให้สนิทอย่างเพียงพอ ควรจัดห้องนอนให้เป็นที่พักผ่อนจริงๆ อย่าใช้แสงจ้าเกินไปหรืออย่าให้มีเสียงดัง รบกวนไม่นอนคว่ำหน้า
7. หลีกเลี่ยงกิจกรรมหรือการอ้าปากกว้างเกินไป
การอ้าปากกว้างในขณะที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อหรือข้อต่อขากรรไกรอาจทำให้อาการรุนแรงขึ้น เช่น การอ้าปากหาว หรือการอ้าปากทำฟันนานๆ เป็นต้น จึงควรฝึกหาวโดยการผ่อนลม คือให้ปลายลิ้นแตะบริเวณเพดานตลอดเวลาที่อ้าปากหาว แล้วค่อยๆผ่อนลมออกมา
ถ้าท่านต้องรับการรักษาทางทันตกรรมอื่น เช่น อุดฟัน ขูดหินปูน ท่านควรบอกทันตแพทย์ที่ให้การรักษาทราบเกี่ยวกับปัญหาขากรรไกรของท่านล่วงหน้า
กิจกรรมหรือท่าทางบางอย่างที่ทำให้ขากรรไกรได้รับแรงไม่เท่ากันได้แก่ การนอนตะแคงข้างใดข้างหนึ่ง, การนั่งเท้าคาง, การนอนคว่ำอ่านหนังสือ การตะโกนหรือร้องเพลงดัง ควรหลีกเลี่ยงเสีย เพราะจะทำให้อาการปวดเพิ่มขึ้น
8. ใช้ยาแก้ปวดและยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์
คุณสามารถทานยาแก้ปวดทั่วไป เช่น พาราเซตามอล แอสไพริน หรือยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ เพื่อลดอาการปวดกล้ามเนื้อ หรือข้อต่อขากรรไกรได้ แต่ควรปรึกษาแพทย์ด้วย
9. สังเกตเหตุการณ์เสี่ยงที่คอยกระตุ้นอาการปวด
ควรบันทึกอาการปวดประจำวันพร้อมกิจกรรมต่างๆ ที่ทำให้เกิดอาการปวดมากขึ้นและพยายามหลีกเลี่ยงพฤติกรรมหรือเหตุการณ์นั้น ๆ
10. รู้วิธีบริหารขากรรไกร
การบริหารขากรรไกรช้าและนุ่มนวลอาจช่วยให้ขากรรไกรเคลื่อนไหวได้ดีขึ้น ความต้องการและลักษณะการบริหารขากรรไกรจะแตกต่างกันในแต่ละคน ควรปรึกษาทันตแพทย์/นักกายภาพบำบัด
10. รู้จักวิธีผ่อนคลาย
การหายใจลึกและช้าจะช่วยให้ร่างกายผ่อนคลายได้ดีขึ้น ลองหาเทคนิคที่ช่วยให้ตนเองผ่อนคลายมากขึ้น เช่น การฟังเพลงเบาสบาย คิดในแง่ดี ก็สามารถปรับเข้ากับความปวดได้ดีขึ้น
การดูแลตนเองที่ถูกวิธีจะช่วยบรรเทาอาการลงได้บ้าง ถ้าอาการยังไม่ปกติ ควรนัดตรวจกับทันตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านระบบบดเคี้ยวต่อไป
แก้ไข
13/09/2566
ข้อมูลโดย
แผนที่ Google Maps
โรงพยาบาลรามคำแหง
436 ถ. รามคำแหง แขวงหัวหมาก เขตบางกะปิ กรุงเทพฯ 10240
1512, 02-743-9999
แฟกซ์ 0 2374 0804
support@ram-hosp.co.th
